لوپوس، بیماری هزارچهره

دهم ماه می (21 اردیبهشت ماه)  به منظور افزایش آگاهی در مورد علایم بیماری لوپوس و روش های کنترل آن، روز جهانی لوپوس نامگذاری شده است.

لوپوس یک بیماری خودایمنی است.
برای آنکه بیماری لوپوس را بهتر درک کنیم، باید ابتدا سیستم ایمنی بدن را بشناسیم. سیستم ایمنی ترکیبی است از سلول‌های خونی به نام گلبول‌های سفید و مواد شیمیایی که از این سلولها ترشح می شود و پادتن نام دارد. بدن ما مواد خارجی مانند ویروس‌ها و باکتری‌ها را تشخیص داده و بوسیله گلبول‌های سفید و پادتن‌ها با آنها مبارزه کرده و آنها را نابود می‌کند.
متاسفانه گاهی سیستم ایمنی، سلول‌های بدن را با مواد خارجی اشتباه گرفته و به آنها حمله می‌کند. این روند باعث التهاب و آسیب به بافت‌های مختلف بدن می‌شود. به بیماری­هایی که به این دلیل ایجاد می شود، بیماری های «خودایمنی» می گویند. لوپوس یکی از این بیماری هاست. در لوپوس،  قسمت‌های مختلف بدن شامل مفاصل، پوست، کلیه‌ها، قلب، ریه‌ها، عروق خونی و مغز تحت تاثیر قرار می گیرند.

علل ابتلا به لوپوس
علل لوپوس ناشناخته است. اغلب ترکیبی از ارث، عوامل محیطی و عوامل هورمونی سبب لوپوس می‌شوند. لوپوس واگیر ندارد یعنی از فردی به فرد دیگر سرایت نمی‌کند؛ کودکانی که درخانواده هایی متولد می شوند که یکی ازافراد آن خانواده خصوصا وابستگان درجه ی اول مانند پدر، مادر، خواهر و یا برادرمبتلا باشند شانس بیشتری برای ابتلای به لوپوس دارند. . لوپوس اغلب افرادی را که بین 15 تا 45 سال دارند مبتلا می‌کند، ولی می‌تواند در حین دوران کودکی یا دیرتر نیز دیده شود. بیماری در زنان، 9 برابر شایع تر از مردان است.

لوپوس انواع مختلفی دارد

• لوپوس اریتماتو منتشر، شایع­ترین شکل بیماری است. کلمه منتشر به این معنی است که بیماری می‌تواند قسمت‌های مختلف بدن را درگیر کند.
•   لوپوس اریتماتو دیسکوئید نوع دیگری از لوپوس است که پوست را مبتلا می‌کند. در این وضعیت، لکه‌های قرمز با حاشیه برآمده ممکن است در صورت، سر یا جاهای دیگر بدن ظاهر شود. جای این لکه ها همیشه در پوست باقی می­ماند. درصد کمی از مردمی که لوپوس دیسکوئید دارند ممکن است دچار لوپوس منتشر هم بشوند.
•  لوپوس در اثر دارو شکل دیگری از لوپوس است که پس از مصرف برخی از داروها ایجاد می‌شود. علائم این نوع لوپوس، با قطع دارو از بین می رود.
•  لوپوس نوزادی نوع دیگری از لوپوس است که بسیار نادر بوده و نوزادان زنان مبتلا به لوپوس را مبتلا می‌کند. اغلب نوزادان مادران مبتلا به لوپوس، کاملاً سالم هستند.

نشانه های لوپوس
بسیاری از نشانه های لوپوس شبیه نشانه های دیگر بیماری‌ها است. همچنین نشانه های آن، از بیماری به بیمار دیگر و در یک بیمار، از زمانی به زمان دیگر متفاوت است؛ همین مساله تشخیص لوپوس را مشکل می‌کند.
نشانه های لوپوس می‌تواند خفیف یا شدید باشد. شایع ترین نشانه های لوپوس شامل موارد زیر است:

• خستگی مفرط
• درد و تورم مفاصل (آرتریت)
• تب بدون دلیل
• لکه‌های پوستی
• مشکلات کلیه

 بیشتر بیماران مبتلا به لوپوس در طول دوره بیماری چندین مرتبه وارد دوره‌هایی از علائم می‌شوند که به آن «دوره فعالیت» بیماری می‌گویند و بعد، دوره‌های بهبودی را که به آن «دوره‌ خاموشی» گفته می شود تجربه می کنند.
نشانه های دیگر لوپوس شامل درد قفسه سینه، از دست دادن موها، حساسیت به نور خورشید، رنگ پریدگی یا بنفش شدن انگشتان دست و پا در اثر سرما و استرس، سردرد، گیجی، افسردگی و غش کردن می‌باشد.

تشخیص لوپوس
هیچ آزمایش خاصی که بتواند نشان دهد فرد مبتلا به لوپوس است وجود ندارد، ولی آزمایشات متعددی ممکن است به تشخیص آن کمک نماید. تاریخچه پزشکی به همراه معاینه بالینی، آزمایش‌های لازم (خون، سرولوژی، ادرار و ...) و گاه نمونه برداری از پوست یا کلیه ها می‌تواند به پزشک در تشخیص لوپوس کمک کند.

درمان لوپوس
بیماری لوپوس درمان قطعی ندارد و پزشک معالج با تجویز دارو و طراحی برنامه های درمانی می کوشد دوره های فعالیت بیماری را به تاخیر انداخته، از عوارض بیماری و داروها بکاهد و به این ترتیب بیماری را کنترل کند. بسیاری از مردم با وجود لوپوس می‌توانند زندگی سالم و فعالی داشته باشند.

زندگی با لوپوس
با وجود علائم گوناگون لوپوس و عوارض جانبی احتمالی داروها، افراد مبتلا به لوپوس می توانند زندگی با کیفیت بالایی داشته باشند. یکی از راه های ادارۀ لوپوس، درک بیماری و نشانه های آن است. تشخیص نشانه های هشدار دهنده قبل از عود بیماری نظیر سردرد، تورم مفاصل، تب، خستگی و ...) می تواند به بیمار کمک کند که در جهت کاهش شدت بیماری قدم بردارد. برای افراد مبتلا به لوپوس سالم ماندن به کوشش و مراقبت بیشتری نیاز دارد.

 فرد مبتلا به لوپوس می تواند برای پیشگیری از عود بیماری این کارها را انجام دهد:

• زیاد در برابر نور خورشید قرار نگیرد. 
• در برنامه روزانه زمان کافی برای استراحت در نظر بگیرد.
• با ورزش، دارودرمانی، آرامسازی و ... از استرس دوری کند.

 موارد زیر ممکن است باعث تشدید علائم و حادشدن بیماری شود:

• کار زیاد یا نداشتن استراحت کافی 
• استرس و شرایط بحرانی روحی
• تماس با نور خورشید یا دیگر منابع اشعه ی ماوراء بنفش
• عفونت ها، زخم ها و یا جراحی ها 
• بارداری و زایمان
• قطع ناگهانی داروهای لوپوس
• داروهای خاص مانند سولفونامید ها (کوتریموکسازول- سولفاسالازین)

 چند نکته

• حمایت از این بیماران، در کنترل بیماری اهمیت زیادی دارد. این حمایت می تواند از طرف فامیل، دوستان، متخصصان پزشکی، سازمانهای اجتماعی و گروه های حمایتی مختلف باشد.
• خانم های مبتلا به لوپوس که قصد بارداری دارند باید قبل و در تمام طول بارداری، زیر نظر پزشک باشد.

چرا همه ما باید لوپوس را بشناسیم

شناخت صحیح از بیماری کمک می کند که فرد به محض درگیر شدن،  به پزشک مربوطه (متخصص روماتولوژی) مراجعه و درمان به موقع را دریافت نماید. بدیهی است هرچه زودتر بتوان بیماری را تشخیص داده و تحت کنترل درآورد، می توان از درگیری بیشتر اعضای بدن کاسته و عوارض احتمالی ناشی از بیماری را کاهش داد. در همین راستا 20 اردیبهشت (10 می) به عنوان روز جهانی لوپوس نام­گذاری شده تا توجه جهانیان را به این بیماری و اهمیت تشخیص سریع و درمان به هنگام آن جلب نماید.

تنظیم: سارا نعیمی
منابع:
سایت دانشکده مجازی دانشگاه علوم پزشکی شیراز    http://vu.sums.ac.ir
سایت انجمن حمایت از بیماران مبتلا به لوپوس ایران    http://iranlupus.ir
جمع آوری و تهیه در گروه آموزش وارتقای سلامت، معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران، 1398